(Cadn.com.vn) - Trong những cuốn sách biên soạn về Phùng Quán, chúng tôi đã cung cấp cho độc giả mối tình nồng cháy, vượt qua đau khổ và cơ cực của Phùng Quán - Vũ Bội Trâm, đồng thời cũng hé lộ đôi chút về những mối tình sau này của nhà văn Phùng Quán với Hương Quân, Hà Khánh Linh... Lần này lại một mối tình nữa, mà hình như là mối tình đầu-ly kỳ hơn-đã được Phùng Quán tự kể và chị Vũ Bội Trâm, vợ nhà văn, phát hiện ra...

NỤ HÔN ĐẦU TIÊN?

Phùng Quán là một nhà văn lạ lùng, luôn luôn làm mọi người bất ngờ hết chuyện này đến chuyện khác. Uống rượu suốt ngày, rong chơi suốt ngày, nhưng khối lượng tác phẩm để lại ít người địch nổi. Riêng chuyện tình năm 22 tuổi này thì ngay cả vợ con và bạn bè thân quen anh cũng bị bất ngờ. Trong bài viết “Tôi soạn Di cảo của Anh”  in ở cuối sách “Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào” của Phùng Quán, chị Vũ Bội Trâm, vợ anh, viết: ”... vô tình tôi phát hiện ra một cuốn sổ đã cũ trong số bộn bề những sổ tay ghi chép của anh, giở ra đọc thì thấy đó là những trang anh viết về khúc quanh của cuộc đời. Càng đọc tôi càng bị thu hút bởi những chuyện mà sau bao nhiêu năm chung sống, nay tôi mới được tỏ tường...”.

Nhờ sự phát hiện đó được thông tin cho anh Nguyễn Đức Bình - Giám đốc NXB Văn nghệ và cuốn sách “Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào”  đã ra mắt độc giả tháng 10-2007.  Khi Đức Bình điện báo cho tôi tin mừng này, tôi vô cùng ngạc nhiên, vui sướng. Tôi gặp anh Quán nhiều lần, được nghe anh kể nhiều chuyện, cả những chuyện không thể nói ra, nhưng tôi không bao giờ nghe anh hé lộ một chi tiết nào về một cuốn hồi ức những ngày tháng anh viết tiểu thuyết "Vượt Côn Đảo" để trở thành nhà văn Quân đội năm 1954.

Khi in xong cuốn hồi ức Phùng Quán, Nguyễn Đức Bình gửi cho tôi một bản sách. Càng đọc tôi càng ngạc nhiên. Ngạc nhiên nhất là Phùng Quán kể về mối tình của mình với một cô gái làng biển tên là Như ở Hải Thôn (Sầm Sơn)... Điều  bất ngờ hơn nữa khi Nguyễn Đức Bình điện cho tôi thông báo rằng, mối tình Phùng Quán với cô gái ấy là chuyện có thật chứ không phải hư cấu, và “cô bé” Như ở Sầm Sơn bây giờ vẫn còn sống...

Phùng Quán năm 1954.

Để dễ theo dõi cuộc tình éo le và hấp dẫn này, tôi xin vắn tắt đôi nét chuyện Phùng Quán đi làm phóng viên ở Sầm Sơn qua sách “Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào”. Năm 1954, Phùng Quán đang là chân kéo phông màn của Đoàn văn công Quân khu 4 do nhà thơ Thanh Tịnh làm trưởng đoàn. Sau khi tham gia chiến dịch biểu diễn phục vụ bộ đội ta ở Việt Bắc và chiến dịch Điện Biên Phủ, đoàn về tới Cây Đa Tân Trào. Theo đề nghị của Thanh Tịnh, Phùng Quán được về  tổ phóng viên đi phục vụ việc trao trả tù binh ở Sầm Sơn (Thanh Hóa) do anh Nguyễn Trần Thiết phụ trách (Nguyễn Trần Thiết sinh năm 1929, quê Thanh Hóa, nhà văn Việt Nam, đại tá, hiện nghỉ hưu ở Hà Nội). Phùng Quán lúc đó chưa viết được bài báo nào cả, nên được anh Thiết phân công mang một cái máy ảnh to kềnh càng “như tráp thợ cạo” để nghi binh các phóng viên phương Tây.

Phùng Quán trọ trong nhà một ngư dân đánh cá ở xóm Hải Thôn sát cửa biển Sầm Sơn, ngay cạnh địa điểm trao trả tù binh. Trong nhà có cô gái tên Như, 16 tuổi, là Đội trưởng Thiếu nữ Chim hòa bình Hải Thôn. Đội Chim hòa bình này khi có tù binh được ta trao trả thì ra múa để đón chào. Một bữa Như hỏi Phùng Quán: "Anh viết cái gì mà lúc nào cũng thấy cặm cụi  thế!”... "Em đứng sát sau lưng tôi, cúi xuống. Cằm gần chạm đỉnh đầu tôi. Mái tóc cắt ngắn ngang vai của em xõa xuống. Đuôi tóc chạm vào gáy tôi nhồn nhột. Tôi ngửi thấy mùi em chua chua, ngòn ngọt..”. “Anh đang viết lại chuyện những người tù nhân đóng thuyền Vượt Côn Đảo mà hôm nọ anh nghe họ kể”. Phùng Quán viết được mấy chục trang, đọc lại thấy “chán quá”, liền trao cho cô bé Như bảo: “Em đun bếp đi”.

Nhưng Như không đun bếp mà đã đọc những trang viết đầu tiên của tiểu thuyết đầu tay của Phùng Quán một cách chăm chú. Thế là từ đó Như là độc giả đầu tiên của tiểu thuyết “Vượt Côn Đảo” khi nó mới vừa  manh nha. Rồi Như viết thư khen: "Em đã đọc hết tập giấy anh viết. Em đọc ba buổi chiều liền. Em đem ra bãi dương liễu... ngồi đọc cho đến lúc không nhìn thấy chữ nữa mới về nhà. Em vừa đọc vừa khóc thương các anh tù Côn Đảo quá... Anh viết tiếp đi cho em đọc với. Mỗi ngày em sẽ cho anh củ khoai nướng...”. Rồi những trang bản thảo đã dắt họ đến gần nhau.

Một lần "Tôi ngồi xuống cạnh em, bất chợt ngoảnh sang nhìn em. Lồng ngực tôi đánh đến nỗi làm mắt tôi mờ đi. Tôi chưa bao giờ thấy em đẹp như thế... Hai má màu hoa lựu và cặp môi đỏ ướt một cách khác thường. Đầu óc tôi quay cuồng... Em sắp lấy chồng, là chàng trai biển, con một nhà giàu có ở xóm trên... Như đang mê sảng, tôi đưa tay vòng vào cổ mảnh dẻ của em, vòng qua mái tóc xõa vai, kéo mặt em sát mặt tôi. Tôi cúi xuống hôn vụng về lên môi em. Cả người tôi như tan ra trong hoan lạc... ". 

Sau cái hôn đầu tiên đó, Phùng Quán run lên  vì lo lắng và xấu hổ. Những ngày mới hòa bình, kỷ luật quân đội vô cùng nghiêm khắc. Quan hệ với phụ nữ nơi đóng quân là quan hệ bất chính. Đó là một tội lỗi xấu xa và ghê tởm nhất. Nếu cấp trên phát hiện ra, Phùng Quán sẽ bị kỷ luật. Hai ngày sau, Phùng Quán xin tổ phóng viên chuyển về đơn vị, rồi khoác ba-lô chuồn khỏi Hải Thôn - Sầm Sơn. Đi như một người chạy trốn. Khi Phùng Quán rời Sầm Sơn được 4-5km thì cô Như chạy đuổi theo, hét lên: "Anh Quán, anh Quán ơi!’’. Rồi Như úp gương mặt đầm đìa mồ hôi và nước mắt vào ngực Phùng Quán, nức nở: "Em thương anh! Em thương anh! Anh không biết gì cả...? ". Rồi Như đã nói thẳng ý định của mình: "Em định nói với bố mẹ trả lại lễ vật cho nhà trai, rồi em đợi anh...". Đó là cách thổ lộ tình yêu của người con gái. Tôi nghĩ, đây là lần đầu Phùng Quán yêu và hôn con gái, vụng về, run rẩy trước con gái, rồi sợ hãi, xấu hổ sau khi hôn... Vì lúc đó anh mới 22 tuổi. Cho nên, nói tình yêu Phùng Quán với cô Như Hải Thôn là mối tình đầu của anh cũng đúng. Và chắc là thế! Tôi tin là thế!

GẶP NGƯỜI TÌNH ĐẦU TIÊN CỦA PHÙNG QUÁN

Trong sách "Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào", Phùng Quán bảo rằng, bước ngoặt làm cho anh trở thành nhà văn là sự hấp dẫn của cái cột cây số rêu phong trên QL1A chỉ đường về Hà Nội. Nhưng đọc cuốn hồi ký, tôi lại nghiệm ra một điều tâm đắc: Phùng Quán trở thành nhà văn là do “tình cảm”, "tình yêu" của cô Như ở Hải Thôn. Cô Như ấy chính là “người đọc đầu tiên” của tiểu thuyết Vượt Côn Đảo và đã khóc, đã khen hay, thưởng khoai nướng, bánh đúc-kê khuyến khích Phùng Quán viết.

Khi đã về Văn nghệ Quân đội, được nhà văn Vũ Tú Nam giúp đỡ, tiểu thuyết Vượt Côn Đảo được in và được đánh giá cao, người đầu tiên Phùng Quán nghĩ đến tặng sách là "người em Hải Thôn, Sầm Sơn". Trong hồi ký, Phùng Quán viết: "Tôi chọn cuốn đẹp nhất, nắn nót viết lên trang đầu sách: Yêu quý tặng em Như (lúc này tôi mới nhớ ra tôi không biết họ em tên là gì: Lê, Trần hay Nguyễn. Tại sao tôi không bao giờ có ý định hỏi em...). 53 năm sau, chuyện tặng sách Vượt Côn Đảo mới được Biên tập viên Thu Dịu thay mặt chị Bội Trâm thực hiện. Cuộc đời kết thúc quả là có hậu. Không có điều gì mất đi cả...

Trong dịp ra Hà Nội dự lễ ra mắt 2 tập sách "Phùng Quán còn đây" và "Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào" ở Hội chợ sách quốc tế Vân Hồ do NXB Văn Nghệ mời, tôi đã nhờ nhà thơ Đỗ Hoàng chở xe máy tìm đến nhà 204, D3, phố Vĩnh Phúc thăm chị Bội Trâm và thắp hương lạy anh Phùng Quán. Bữa đó, chị Bội Trâm kể cho chúng tôi nghe nhiều về mối tình Phùng Quán và cô Như Sầm Sơn ấy. Chị kể rằng, NXB Văn Nghệ sau khi nghe tin Phùng Quán có cuốn hồi ký viết về mình đã trở thành nhà văn như thế nào, đã nhanh chóng cử Thu Dịu, cán bộ biên tập ra Hà Nội để cùng chị Bội Trâm sắp xếp chỉnh lý lại cuốn hồi ký trước khi đưa vào TP Hồ Chí Minh in, vì sợ "nhà" khác cuỗm mất.

Bà Nhủ ở Sầm Sơn năm 2007 - (ảnh cho Thu Dịu cung cấp).

Đọc chuyện cô Như trong hồi ký Phùng Quán, Thu Dịu cho rằng "Đây không thể là hư cấu, vì câu chuyện rất chân thật. Vì thế cháu sẽ tìm xem nhân vật Như này có thực hay không?". Tất nhiên, nếu Thu Dịu tìm không ra người con gái Hải Thôn ấy, hay người con gái ấy không có thực đi nữa thì bạn đọc sách cũng không nghi ngờ những trang viết của Phùng Quán. Vì ngòi bút Phùng Quán xưa nay vốn rất chân thành, trung thực. Nhưng nếu tìm được cô Như Hải Thôn ấy, thì câu chuyện sẽ trở nên cực kỳ thú vị, giá trị cuốn sách sẽ cao gấp nhiều lần... Thu Dịu tìm Hải Thôn trên bản đồ tỉnh Thanh Hóa, trên mạng không thấy. Tìm mãi được số điện thoại, hỏi người bạn bảo là Hải Thôn thuộc xã Quảng Tiến. Điện thoại hỏi xã tên cô Như khoảng 70 tuổi thì cũng chẳng ai biết. Chị Bội Trâm khuyên Thu Dịu đừng  nên vất vả tìm nữa, vì tìm phải tốn nhiều thời gian công sức lắm, chị không muốn vì chồng mình mà một cô gái trẻ phải vất vả.

Thế mà Dịu đã đi Sầm Sơn và tìm ra cô Như thật. Dịu đi để tìm ra sự thật. Để tìm ra độ tin cậy của cuốn hồi ức Phùng Quán. Theo Thu Dịu kể thì nhờ được một người bạn ở Thanh Hóa đi tìm giúp cô Như ở Hải Thôn. Và người bạn ấy đã tìm thấy cô gái trong đội Chim hòa bình Hải Thôn xưa, nay đã 70 tuổi, quen biết Phùng Quán, nhưng không phải tên Như mà tên là Nhủ. Thu Dịu đã điện thoại trực tiếp gặp bác Nhủ của Phùng Quán và rồi sau đó đã về Sầm Sơn.

Chị Bội Trâm phấn khích lắm. Tôi chưa bao giờ thấy một người phụ nữ nào khi được biết cụ thể về "người tình" cũ của chồng mình mà lại phấn chấn, vui vẻ đến vậy! Chị kể rằng, khi Thu Dịu đi Sầm Sơn, chị chọn một cuốn "Vượt Côn Đảo" kèm theo tấm ảnh Phùng Quán mặc đồ bộ đội chụp năm 1954 để tặng bà Nhủ kèm theo lời nhắn gửi thân tình, biết ơn. Sau chuyến đi Sầm Sơn về lại Hà Nội, Thu Dịu trân trọng chuyển chị Bội Trâm món quà của "Như Phùng Quán". Đó là 5 con mực to dài, thơm nức với lời nhắn rằng, "gia đình làm nghề biển, gửi bà vợ nhà văn Phùng Quán để bày tỏ tấm lòng của người cũ và  xin mời bà có dịp về thăm Sầm Sơn để chị em hàn huyên". Câu chuyện giống y như tiểu thuyết hư cấu!

Theo Thu Dịu kể, khi gặp, đưa ảnh bà Nhủ Hải Thôn nhận ra ngay tấm ảnh Phùng Quán. Bà Nhủ bảo: "Đúng là anh Quán thời trẻ". Bà Nhủ cũng xác nhận là ngày đó bà đã đọc bản thảo Vượt Côn Đảo của Phùng Quán "vừa đọc vừa khóc". Rồi bà còn sửa lỗi chính tả cho Phùng Quán nữa. Vì người Huế và miền Trung thường viết chữ có "gờ" thành không  "gờ", chữ không có "gờ" lại viết có ‘gờ’, rồi dấu hỏi viết thành dấu ngã.

Theo Thu Dịu kể, thì bà Nhủ nghe đài còn biết truyện Vượt Côn Đảo của Phùng Quán đã được in ngay năm đó và sau đó anh bị "phê phán gì đó bác cũng biết". Bà dẫn Thu Dịu đi để chỉ những nơi ngày xưa trao trả tù binh, nơi "anh Quán làm việc phóng viên" hằng ngày, và rừng dương nơi cô bé Nhủ đã ngồi đọc những trang đầu tiên của tiểu thuyết Vượt Côn Đảo và khóc. Khi Phùng Quán về Hải Thôn làm phóng viên (1954), bà Nhủ đã yêu Phùng Quán. Mãi đến 4 năm sau, bà vẫn chưa lấy chồng. Năm 1957, có lần bà theo anh trai ra Hà Nội, bà đã đi tìm Phùng Quán ở Báo Quân đội Nhân Dân, nhưng đến nơi thì người ta bảo anh ấy "đi công tác xa". Sau đó về quê bà mới lập gia đình. Có nghĩa là bà vẫn chờ đợi và đi tìm Phùng Quán. Bà còn kể rằng, năm 1960, bà còn gặp "anh Quán" một lần nữa.

Lần đó, Phùng Quán theo ông chú họ (có lẽ là ông Phùng Thị ở Bộ Văn hóa) vào Thanh Hóa, anh tìm về thăm "người cũ" ở Hải Thôn, Sầm Sơn, nhưng không gặp. Đi làm về, nghe người nhà báo lại, bà Nhủ lập tức đạp xe lên thị xã Thanh Hóa, tìm đến chỗ trọ Phùng Quán ở Ty Văn hóa. Chờ mãi mới gặp. Lần đó, Phùng Quán đã tặng bà Nhủ một bài thơ. Bà chỉ nhớ một khổ, đọc cho Thu Dịu chép: Chim hải âu dựng cánh giữa lưng trời/Đang tìm bạn hay tìm ai chẳng biết /Bạn đời ơi thôi từ nay đã hết /Gửi tình thương bất diệt lúc chia tay… Phùng Quán viết bài thơ này khi anh chưa lập gia đình. Và đến 47 năm sau bà Nhủ vẫn nhớ. Chứng tỏ tình cảm sâu nặng giữa hai người. Bài thơ có thể là lời chia tay tha thiết với "người yêu" Sầm Sơn vì lúc này bà đã có gia đình, mà Phùng Quán thì đang trong vòng tai ương...

Cuộc đời Phùng Quán quả có nhiều bất ngờ thú vị và xúc động. Chuyện bà Nguyễn Thị Nhủ ở Hải Thôn, Sầm Sơn, Thanh Hóa mà Phùng Quán viết trong hồi ký "Tôi đã trở thành nhà văn như thế nào" và những thực tế mà Thu Dịu cung cấp, đã nói một điều hệ trọng: Đây chắc chắn là mối tình đầu, một mối tình sâu nặng của Phùng Quán trong đời lính của mình. Mới hay, với Phùng Quán hiện thực cuộc đời mình còn ly kỳ hơn cả hư cấu!

Huế, cuối năm 2007

Ngô Minh